PHỦ THƯỢNG ĐOẠN

Người Việt có câu “tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ”. Mẹ - Mẫu ở đây chính là thánh mẫu Liễu Hạnh, một trong “tứ bất tử” do nhân dân phong tặng (Tản Viên, Thánh Gióng, Chử Đồng Tử, Chúa Liễu). Mẫu Liễu Hạnh được tôn thờ ở nhiều nơi trên cả nước như phủ Tây Hồ (Hà Nội), đền Lộ (Hà Tây), đề Sòng (Thanh Hoá), phủ Giầy (Nam Định), Phủ Thượng Đoạn (Hải Phòng).

Phủ Thượng Đoạn toạ lạc trên địa bàn phường Đông Hải 1, quận Hải An, thành phố Hải Phòng đã nổi tiếng như một trung tâm của xứ Đông (Hải Dương- Hải Phòng) tôn thờ mẫu. Các sách như: “Đại Nam nhất thống chí”, “Hải Dương toàn hạt” soạn vào đời Nguyễn, đều có nhắc đến Phủ Thượng Đoạn và xếp vào hàng cổ tích của tỉnh Hải Dương.

Phủ Thượng Đoạn được dựng trên khu đất cao, thoáng đãng. Phủ trông về hướng nam trong tư cách “thánh nhân nam diện nghi thính thiên hạ” có nghĩa bậc thánh nhân ngồi quay hướng nam mà nghe thiên hạ tâu bày; trước mặt Phủ có hồ nước là điểm tụ thuỷ tạo nên thế phong thuỷ đảm bảo sự hài hoà âm dương và nhằm tích phúc cho thế đất nơi đây.

Phủ Thượng Đoạn là một công trình kiến trúc cổ tương đối quy mô và bề thế. Kiến trúc Phủ bố cục theo lối “tiền nhất – hậu đinh”, gồm có 3 lớp.

Mẫu được thờ ở toà hậu cung dưới dạng tam phủ hay “tam toà thánh mẫu”, bao gồm cả một hệ thống sáng tạo tượng trưng cho sức mạnh của tự nhiên. Ở trung tâm là mẫu thượng thiên mặc xiêm y đỏ hoá thân thành công chúa Liễu Hạnh. Theo quan niệm dân gian Mẫu thượng thiên là người cai quản, sáng tạo ra mặt trời và đặt các quy luật vận hành của vũ trụ như mây, mưa, sấm, chớp. Bên trái là mẫu đệ nhị- mẫu thượng ngàn cai quản vùng rừng núi. Bên phải là Mẫu đệ tam – Mẫu Thoải cai quản vùng sông nước. Ở Phủ Thượng Đoạn mẫu không chỉ có một mà gồm cả một hệ thống đầy đủ:

- Tam toà thánh mẫu là hệ thống sáng tạo;

- Ngũ vị tôn ông là 5 quan lớn cai quản và thực hiện ý đồ của mẫu ở 5 phương;

- Tứ phủ quan hoàng, tứ phủ thánh cô, tứ phủ thánh cậu: là những người phụ tá giúp việc của mẫu;

Với đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, coi trọng tình cảm gia đình nên trong thờ cúng nhân dân không quên thờ cúng những người là bậc cha, mẹ của mẫu. Đó chính là ban thánh cha và ban thánh mẹ được đặt ở hậu cung bên cạnh ban tam toà thánh mẫu.

Hàng năm vào dịp tháng 3 âm lịch, Phủ Thượng Đoạn tưng bừng mở hội với các hoạt động tế, lễ và đặc biệt trong lễ hội có nghi thức rước kinh sách từ chùa Vẽ về Phủ để phối thờ. Đây là một hoạt động của lễ hội nhằm nhắc lại sự tích của thánh mẫu: tương truyền trong một kiếp hoá thân chúa Liễu đã quy tam bảo nên lễ hội của phủ có nghi thức rước kinh phật này. Bên cạnh các hoạt động tế lễ trang nghiêm, rước sách kính cẩn, lễ hội Phủ Thượng Đoạn còn tổ chức một số trò chơi dân gian như tổ tôm điếm, hát ca trù, hát chèo, hát chầu thánh mẫu,… thu hút đông đảo nhân dân và du khách trong, ngoài thành phố về dâng hương và tham dự lễ hội nơi cửa mẫu.

Với những giá trị và ý nghĩa đó của di tích, năm 1992 di tích Phủ Thượng Đoạn đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia và trở thành một trong 3 “linh từ” thiêng liêng của quận Hải An nay.